Energy savings

Wyniki analizy bazy danych

Do 31.12.2018 r. wydanych zostało 4429 świadectw potwierdzających oszczędność 856 ktoe energii pierwotnej, odpowiadających 536 ktoe energii finalnej. Stosunek tych dwóch wielkości (współczynnik konwersji) wykazuje trend spadkowy do wartości 1,58 (Rysunek 1). Sumaryczna oszczędność energii pierwotnej i finalnej dotyczy jedynie średniorocznych oszczędności. Nie uwzględniony jest czas ich uzyskiwania. W Krajowym planie działań dotyczącym efektywności energetycznej 2017 [4] określone są cele efektywności energetycznej na 2020r., zgodnie z Dyrektywą 2012/27/UE [5]. Ograniczenie zużycia energii pierwotnej w latach 2010-2020 ma wynieść 13,6 Mtoe. Uwzględniając czas uzyskiwania oszczędności całkowita redukcja zużycia energii pierwotnej według stanu na dzień 31.12.2018 r. wyniosła 10,72 Mtoe. Cel ten w pełni zostanie osiągnięty, jeżeli w 2019 i 2020 r. system będzie miał takie same efekty jak w 2018 r. (ok. 1,4 Mtoe).

W Ustawie z 2016 [2] (art. 18) zawarta jest informacja, że oszczędność energii finalnej wynikająca z obowiązku umarzania świadectw efektywności energetycznej powinna wynieść nie mniej niż 2,645 Mtoe do końca 2020 r. Do tej pory osiągnięto 0,536 Mtoe, głównie w ramach V przetargu. Jedynie ekstrapolacja wykładnicza (wzrost 300% w skali roku) opierająca się na wynikach systemu ciągłego z lat 2017 i 2018 pozwala na osiągnięcie wyżej wymienionego wymogu.

Po zmianie systemu na ciągły od 2018 r. widoczny jest równomierny rozkład liczby wydawanych świadectw (Rysunek 2), przy czym liczba wydawanych świadectw w nowym systemie jest znacząco mniejsza niż w starym. W 4. kwartale 2016 r. został zamknięty ostatni – V przetarg, który był ostatnią okazją do otrzymania świadectw za przedsięwzięcia przeszłe. Na przełomie 3. i 4. kwartału 2017 r. URE rozpoczęło proces wydawania świadectw z piątego przetargu. Nowy sposób rozliczania świadectw i procedury ich wydawania spowodował znaczący spadek w liczbie wniosków – w pierwszym kwartale 2018 r., tj. ponad rok po ostatnim przetargu nadal wydawanych było więcej świadectw ze starego systemu niż w ramach nowego.

Udział termomodernizacji rósł aż do V przetargu, kiedy osiągnął maksimum, tj. 32% udziału w łącznej oszczędności energii pierwotnej (Rysunek 3). Zmiana ustawy – utrudnienie mniejszym podmiotom wstecznego finansowania przedsięwzięć zaowocowała mniejszym udziałem, mimo bardziej atrakcyjnych warunków wydawania (faworyzacja energii finalnej, zamiast pierwotnej). Grupa zbiorcza „procesy przemysłowe” stała się dominująca w nowym systemie, a udział grupy sieci ciepłownicze został zminimalizowany.

Analizując geograficznie (Rysunek 4), największa oszczędność energii została poparta świadectwami pochodzenia w województwie śląskim i mazowieckim – ok. 170 ktoe. Kolejnymi województwami są dolnośląskie (94 ktoe) i wielkopolskie (82 ktoe). Te cztery województwa odpowiadają 60% sumarycznej oszczędności. Najniższe ilościowe oszczędności obserwuje się w województwach lubuskim, warmińsko- mazurskim i podlaskim.

Przedstawiając skumulowane oszczędności energii pierwotnej względem skumulowanej liczby świadectw pochodzenia, obserwuje się istotną nieproporcjonalność rozkładu, np. 90% efektu jest osiągane przez jedynie 40% największych przedsięwzięć (Rysunek 5).

Wartość wydanych świadectw a rzeczywista oszczędność energii pierwotnej w systemie przetargowym

W Krajowym Planie [4] oraz w zagregowanych danych dotyczących świadectw efektywności energetycznej z portalu URE przytaczane są informacje o „sumarycznej wartości świadectw efektywności energetycznej”. Jest to wartość odmienna od obliczonej na podstawie bazy sumarycznej oszczędności energii pierwotnej (Rysunek 6). Stosunek tych dwóch wielkości – uśredniony współczynnik ωC monotonicznie spada wraz z każdym przeprowadzonym przetargiem. Wytłumaczeniem postępującej rozbieżności jest zdefiniowanie pojęcia „wartość świadectw efektywności energetycznej”.

Prezes URE przeprowadzał przetargi, podając w ich ogłoszeniach maksymalną wartość świadectw efektywności energetycznej. Wnioskodawcy oprócz innej dokumentacji składali kartę audytu oraz deklarację współczynnika ω – inaczej wartość efektu energetycznego, o którym mowa w artykule 20 ustawy [1]. Współczynnik ω miał być miarą fizyczną, wynikającą z charakteru modernizacji. Audytorzy na początku działania systemu używali wzoru, który zależał m.in. od czasu uzyskiwania oszczędności, choć nie był on bezpośrednim przeliczeniem, a czas uzyskiwania oszczędności był wprowadzany jako czas użytkowania zmodernizowanej instalacji. Ilorazem oszczędności (opisanej w karcie audytu) i współczynnika ω jest wartość świadectwa. Akceptowane były wnioski, których współczynniki ω zawierały się w określonym przedziale:

t – współczynnik akceptacji ofert, określany przez ministra i deklarowany dla całego przetargu w ogłoszeniu przetargowym przez prezesa URE,

wśr – średnia wartość efektu energetycznego – średnia ważona efektu energetycznego wszystkich wniosków o wydanie świadectwa (jest to wielkość odmienna od opisanego wyżej ωC),

wmax – najwyższa deklarowana w danym przetargu wartość efektu energetycznego.

Im mniejsza wartość współczynnika ω, tym większy potencjalny zysk dla wnioskodawcy. Warunek wyżej przedstawionego przedziału i współczynnik „t” powoduje, że wnioski o najniższych współczynnikach są odrzucane, co ma zapewnić względną odporność na manipulację systemem i spekulacje. Współczynnik ten w zamyśle miał być większy od jedności (wartość świadectwa wydanego miała być mniejsza niż rzeczywiste oszczędności). Jednakże w praktyce został ustalony na innym poziomie (jako wynik sytuacji na rynku i konkurencję) i nie miał związku z rzeczywistymi osiągami modernizacji.

Podczas pierwszego przetargu, kiedy wnioskodawcy oswajali się z systemem i nie mieli jednoznacznych przesłanek, na jakim poziomie współczynniki będą akceptowane, przyjęto konserwatywne poziomy efektu energetycznego – uśredniona wartość współczynnika ω wyniosła ponad 1. Oznacza to, że wydane zostały świadectwa o mniejszej wartości, niż rzeczywista oszczędność energii. Każdy następny przetarg owocował wyższymi sumarycznymi wartościami świadectw i niższym uśrednionym efektem energetycznym. Oznacza to, że mimo zwiększającej się liczby wnioskodawców, wartość wydanych świadectw była coraz bardziej oderwana od oszczędności i system antyspekulacyjny zawiódł. System białych certyfikatów stanowił obarczony niskim ryzykiem zysk dla większości zaangażowanych podmiotów.