modernizacja
Techniczne i ekonomiczne aspekty ryzyka modernizacji sprężarek promieniowych
Wstęp
W piśmiennictwie przedmiotu znajdujemy wiele publikacji dotyczących techniki modernizacji sprężarek przepływowych. Przesłankami do przeprowadzania modernizacji tych maszyn są efekty zarówno natury ekonomicznej, jak też i czysto technicznej (por. [5], [9]).
Zasadniczo rozróżniamy dwa rodzaje modernizacji sprężarek: tzw. revamp (inaczej rerate) oraz upgrade (por. [5], [11]). To nazewnictwo nie dotyczy jedynie sprężarek, ale jest też stosowane do innych maszyn i instalacji, zwłaszcza w branży chemicznej. W ramach niniejszej publikacji zajmiemy się modernizacjami typu revamp, polegającymi na wymianie części układu przepływowego sprężarki, czego skutkiem jest zmiana jej punktu pracy (zmianie podlegać mogą: spręż, przepływ, parametry ssania, skład gazu (por. [9]).
Osnową artykułu są wybrane procesy modernizacji sprężarek promieniowych, pracujących w chemii, energetyce i górnictwie. Omówione zostały poszczególne fazy modernizacji oraz związane z nimi elementy ryzyka. W artykule wykorzystano przeszło czterdziestoletnie doświadczenia IMP PŁ w dziedzinie revampu maszyn przepływowych.
Sformułowanie obszarów ryzyka dla procesu modernizacji sprężarek promieniowych
Modernizację sprężarki uznajemy za udaną, jeżeli:
- Maszyna osiągnie kontraktowe parametry pracy (ciśnienie tłoczenia, przepływ, pobór mocy) w ramach założonej tolerancji.
- Dynamika agregatu (sprężarka + przekładnia – o ile istnieje + napęd – turbina lub silnik) spełnia wymogi odpowiednich norm (API bądź ISO).
- Sprężarkę uruchomiono bez opóźnień – w zakładanym terminie.
- Trwałość maszyny okaże się wystarczająca (w zależności od warunków kontraktu).
Przeszło czterdziestoletnie doświadczenie autorów w dziedzinie modernizacji sprężarek promieniowych procesowych pozwoliły na sformułowanie obszarów ryzyka związanych z procesem modernizacji (por. monografia [5] i praca [11]):
- Ryzyko związane z formułowaniem parametrów modernizacyjnych.
- Problemy natury logistycznej.
- Ryzyko związane z dokładnością obliczeń 1D oraz 3D (kody CFD).
- Zagadnienia technologiczne, wytrzymałościowe oraz dynamiczne.
- Ryzyko związane z wiarygodnością badań odbiorczych.
Ryzyko związane z formułowaniem parametrów modernizacyjnych
Przykład modernizacji sprężarki powietrznej
Obiektem modernizacji były cztery sprężarki promieniowe sześciostopniowe, których przekrój podłużny pokazano na rys. 1.
Strumień objętości oryginalnej sprężarki w punkcie nominalnym wynosił V˙ N =16500 Nm3/h, a ciśnienie tłoczenia pz 0,785 MPa. Sprężarka regulowana jest klapą dławiącą na ssaniu. Podstawowym celem modernizacji było zwiększenie ciśnienia tłoczenia do p’z = 0,84 MPa (z tolerancją +5%). Ponadto postawiono warunek, że dla nowego punktu nominalnego strumień objętości nie może być mniejszy od (V˙ ‘ N)min = 15000 Nm3/h.
Na rysunku 2 zestawiono parametry projektowe oraz modernizacyjne sprężarki.
Oprócz wymaganego punktu pracy zmodernizowanej sprężarki (punkt „M”) ustanowiono dodatkowy punkt pracy („D”), odpowiadający temperaturze czynnika t’A = 35°C, podczas gdy temperatura czynnika w punkcie „M” ma wynosić 20°C. Dla punktu „D” strumień objętości nie może być mniejszy niż (V˙ ‘ N)min = 13500 Nm3/h, dla tego samego ciśnienia tłoczenia 0,84 MPa. Dodatkowo ustanowiono maksymalne pobory mocy dla punktów „M” i „D”, z tolerancją +7%.
Analiza modernizacyjnych parametrów pracy pozwala na wyciągnięcie wniosku, że spełnienie wymagań co do punktu „D” jest obarczone bardzo dużym ryzykiem niespełnienia parametrów punktu A. Co prawda izentropowy przyrost entalpii dla punktu „D” jest tylko o 5% większy niż dla punktu „M”, ale osiągnięcie strumienia objętości równego co najmniej 13500 Nm3/h wymaga przewymiarowania sprężarki w punkcie „M”. Temperatura na ssaniu narzucona przez zleceniodawcę równa tA 35° (308 K) odpowiada przecież warunkom tropikalnym, a te pomimo zmian klimatu jeszcze w Polsce nie występują.
Przykład modernizacji dwu sprężarek amoniaku
Na rysunku 3 przedstawiono przekrój podłużny zmodernizowanej sprężarki amoniaku produkcji firmy GHH. Sprężarka ta jest maszyną ośmiostopniową, a jej układ przepływowy składa się z trzech sekcji – maszyna ma króciec ssawny główny i dwa króćce dodatkowe (ang. „sidestreams”).
Podstawowym celem modernizacji było zmniejszenie sprężu z P = 5,85 do P’ = 4,33 przy strumieniu masy amoniaku zwiększonym z 4,55 do 5,89 kg/s. Modernizacja polegała na wymianie wirnika (nowe koło wirnikowe o zwiększonej szerokości i innych kątach łopatek, wykonane w technologii lutowania). Sprężarka osiągnęła zakładane parametry modernizacyjne. Jednak sukces modernizacji okazał się ograniczony. W drugiej linii technologicznej (linie A i B) przeprowadzono modernizację bliźniaczej maszyny dla innych parametrów pracy. W wyniku tego powstały problemy ze współpracą obu maszyn – jako zasadę należy przyjąć, że dwie współpracujące sprężarki powinny mieć taki sam przebieg charakterystyki.
Przyczyną tego stanu rzeczy jest niedostateczna współpraca trzech stron uczestniczących w modernizacji – użytkownika sprężarki, realizatora modernizacji i projektanta. Ta współpraca przebiegała według schematu pokazanego na rys. 4. Elementy ryzyka natury logistycznej
Ponieważ w Polsce nie ma obecnie
żadnego zakładu produkującego sprężarki
przepływowe (pomijamy tu Zakłady Cegielskiego
w Poznaniu wytwarzające jednostopniowe
dmuchawy promieniowe), to proces
ich modernizacji jest wykonywany na
drodze kooperacji. Wymaga to bardzo ścisłej
kooperacji pomiędzy podmiotami zaangażowanymi
w modernizację.
Ryzyko natury logistycznej wynika
głównie z:
1. Konieczności wczesnego zamawiania
odkuwek na koła wirnikowe i wały.
2. Konieczności precyzyjnego ustalenia
terminu lutowania kół wirnikowych
(o ile stosujemy tę technologię),
ponieważ obecnie tę operację technologiczną
przeprowadza się za
granicą.
3. Konieczności odwirowania poszczególnych
kół wirnikowych.
4. Konieczności kilkukrotnego przeprowadzenia
wyważania między-operacyjnego
– wyważamy wirnik po założeniu
kolejnego koła wirnikowego. Dodatkowym problemem może być
demontaż i powtórny montaż sprężarki,
o ile nie przeprowadzają go dysponujące
dużym doświadczeniem służby remontowe
użytkownika.
Elementy ryzyka natury logistycznej
Ponieważ w Polsce nie ma obecnie żadnego zakładu produkującego sprężarki przepływowe (pomijamy tu Zakłady Cegielskiego w Poznaniu wytwarzające jednostopniowe dmuchawy promieniowe), to proces ich modernizacji jest wykonywany na drodze kooperacji. Wymaga to bardzo ścisłej kooperacji pomiędzy podmiotami zaangażowanymi w modernizację.
Ryzyko natury logistycznej wynika głównie z:
1. Konieczności wczesnego zamawiania odkuwek na koła wirnikowe i wały.
2. Konieczności precyzyjnego ustalenia terminu lutowania kół wirnikowych (o ile stosujemy tę technologię), ponieważ obecnie tę operację technologiczną przeprowadza się za granicą.
3. Konieczności odwirowania poszczególnych kół wirnikowych.
4. Konieczności kilkukrotnego przeprowadzenia wyważania między-operacyjnego – wyważamy wirnik po założeniu kolejnego koła wirnikowego.
Dodatkowym problemem może być demontaż i powtórny montaż sprężarki, o ile nie przeprowadzają go dysponujące dużym doświadczeniem służby remontowe użytkownika.
Ryzyko natury aerodynamicznej
Standardowa procedura projektowa stosowana przez autorów artykułu obejmuje:
a. obliczenia odtworzeniowe procesu sprężania w istniejącej sprężarce (obliczenia 1D),
b. obliczenia jednowymiarowe (1D) kilku wariantów nowego układu łopatkowego,
c. weryfikację numeryczną (3D) wybranych rozwiązań.
Podstawowym problemem obliczeń 1D jest duża niepewność określania sprawności stopni. Przykładowo, na rys. 5 przedstawiono wg Luedtkego [9] pasmo sprawności politropowych stopni w funkcji wskaźnika przepływu F.
Rysunek 5 został opracowany na podstawie długoletnich badań wielu stopni sprężarkowych. Widzimy, że pasmo niepewności wynosi od 3 do 4%. Jest to wartość bardzo duża, a w dodatku dotyczy stopni zoptymalizowanych. W przypadku modernizacji, nie zawsze z powodu ograniczeń geometrycznych, możemy uzyskać sprawności takie, jak na wykresie. Stąd wynika waga obliczeń CFD umożliwiających weryfikację pól przepływu pod kątem oderwań i w pewnym stopniu umożliwiają ocenę poziomu strat w stopniach (por. Casey [1]). Jednak nie zawsze obliczenia CFD przynoszą wiarygodne wyniki.
Na rysunku 6 przedstawiono porównanie obliczeń CFD z wynikami eksperymentu dla stopnia sprężającego o małym współczynniku przepływu F (tzw. „low flow coefficient stage”).
Widzimy, że dla punktu projektowego (F ≅ 0,0125) osiągnięto dość dobrą zgodność, jeżeli chodzi o spręż. Natomiast różnica w sprawności wynosi ponad 5 punktów procentowych, a więc jest to ta sama dokładność jak w obliczeniach 1D.
Główną przyczyną tego stanu są trudności ze sformułowaniem warunków brzegowych. Dotyczy to szczególnie nowoczesnych stopni 3D (por. rys. 3) – czyli stopni o dużym współczynniku przepływu F. Na rysunku 7 przedstawiono część wlotową sprężarki propylenu: u góry – w wersji oryginalnej, u dołu – w wersji zmodernizowanej. Sprężarka zmodernizowana ma inne parametry na ssaniu, a ponadto tylko jeden czynny króciec boczny (sidestream).
Na rysunku 8 widzimy zmianę stanu w sprężarce propylenu we współrzędnych entalpia – entropia. Naniesiono przemiany dla warunku optymistycznego, pesymistycznego oraz warunki ruchu testowego.
Ruch testowy wykazał, że sprawność pierwszego stopnia sprężarki (koło typu 3D, optymalizowane numerycznie) jest bardzo niska, co rzutuje na sprawność całej maszyny. Przyczyną jest błędne ustanowienie warunków brzegowych – rzeczywiste profile prędkości nie odpowiadają założonym. Aby uniknąć tego problemu, producenci sprężarek przeprowadzają badanie wlotów na specjalnych stanowiskach, tak jak to pokazano na rys. 9.
Ponieważ w Polsce modernizacje sprężarek są przedsięwzięciami jednostkowymi, ich budżet nie pozwala na przeprowadzenie badań eksperymentalnych. Stosowane przez autorów analizy numeryczne wlotów (por. [7]) tylko w pewnym stopniu pozwalają na zmniejszenie poziomu ryzyka.
Ryzyko związane z zagadnieniami technologicznymi
Pod pojęciem ryzyka technologicznego rozumiemy dwa zagadnienia:
- wpływ zmienionej technologii procesu na pracę zmodernizowanej sprężarki,
- wpływ technologii wykonania (zwłaszcza dotyczy kół wirnikowych) na pracę zmodernizowanej sprężarki.
W ramach niniejszego artykułu poruszono jedynie pierwszy problem.
Modernizacja typu revamp oznacza zmianę parametrów sprężarki, ale też i zmianę technologii procesu. Niekiedy powoduje to nieprzewidziane trudności eksploatacyjne. Na rysunku 10 przedstawiono układ przepływowy dwustopniowej sprężarki gazu sodowego – bezpośrednio po modernizacji oraz po 1400-u godzinach eksploatacji. Zmiana technologii procesu spowodowała bardzo silne zabrudzenie układu przepływowego, czego efektem była zmiana charakterystyki sprężarki – tak jak to pokazano na rys. 11.
Należy sądzić, że w tym przypadku dalsza eksploatacja sprężarki jest niemożliwa – konieczne jest otwarcie kadłuba i ręczne usunięcie osadów
Lokalne uwarunkowania technologiczne są niejednokrotnie przyczyną poważnych problemów związanych z interpretacją wyników badań odbiorczych. Norma ISO 5389 (rys. 12) wymaga określonej lokalizacji przyrządów pomiarowych. Jeżeli nie spełnimy tych warunków to wzrasta niepewność pomiarów odbiorczych, a ponadto w razie sporu prawnego brak jest technicznego punktu odniesienia.
Podsumowanie
Pomimo dość wysokiego poziomu ryzyka, modernizacje sprężarek promieniowych są przedsięwzięciami opłacalnymi (por. Luedtke [9]). W tabeli poniżej zestawiono rozkład kosztów modernizacji, przyjmując jako 100% koszt kupna i zabudowy całego agregatu sprężającego. Istnieją jednak istotne przeciwwskazania jeżeli chodzi o przeprowadzenie modernizacji. Są nimi:
- zły stan fundamentów agregatu (rozumianego jako zespół sprężarka – przekładnia – napęd),
- zły stan kadłuba sprężarki.
Na rysunku 13 przedstawiono przykładowo widok dolnej połówki kadłuba sprężarki promieniowej gazu sodowego. Sprężarka ta pracuje w systemie sprężania mokrego. W tym przypadku brak należytego chłodzenia, spowodowanego niesprawnością układu wtrysku, był przyczyną przegrzania i pęknięcia kadłuba. Efektem tego była totalna awaria zmodernizowanej sprężarki.
R E F E R E N C E S
[1] Casey M.V., Dalbert P., Roth P., 1990, The Use of 3D Viscous Flow Calculations in the Design and Analysis of Industrial Centrifugal Compressors, ASME Paper 90-GT-2
[2] Graczykowski M., Kryłłowicz W., Kozanecki Z., Magiera R., 2002, Revamp of a Large- Scale Propylene Refrigerating Compressor, ZN PŁ, seria CMP, Z. 122, str. 336-346, Łódź
[3] Kryłłowicz W., Klonowicz W., Matyjewski M., Kaszak A., 2007, Wet & dry compression of soda gas: comparison of the industrial turbocompressor performances, 7-th European Conference on Turbomachinery, Athens, pp. 553- 563
[4] Kryłłowicz W., Kozanecki Z., Kabałyk K., Lodz University of Technology, Institute of Turbomachinery, Lodz, Świder P., Kozanecki Z. (Jr), Neo-Tec Sp. z .O.O., Plock, Poland, 2017, Technical and Aerodynamical Aspects a High Pressure Synthesis Gas Turbocompressor Modernization, Proceedings of 12th European Conference on Turbomachinery Fluid dynamics and Thermodynamics ETC12, Paper ID: ETC2017-171, Stockholm, Sweden
[5] Kryłłowicz W., 2013, Teoria I praktyka modernizacji sprężarek promieniowych (Theory and Praxis of Centrifugal Compressors Modernization), Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej
[6] Kryłłowicz W., Olczyk W. W., Fijałkowski T., 2010, Wybrane aspekty metrologiczne ruchów testowych sprężarek przepływowych, Politechnika Łódzka, Instytut Maszyn Przepływowych, PAK vol.56, nr 1/2010
[7] Kryłłowicz W. i Zespół, Projekt modernizacji oraz obliczenia sprężarki 6RMY56 w PGE Bełchatów, 2018, Politechnika Łódzka, Instytut Maszyn Przepływowych
[8] Olędzki M., Błaszczyk A., 2018, O modernizacji sprężarki w Elektrowni Bełchatów, Energetyka Cieplna i Zawodowa, 6/2018, str. 62-71
[9] Lűdtke C., 1995, Rerate of Centrifugal Compressors – an Alternative for Production Increase and Efficiency Improvement, wyd. własne firmy Babcock – Borsig Berlin, a także ZN PŁ, seria CMP, Z. 108, str. 239-251
[10] Sorokes J. M., Koch J. M., 1995, The Use of Single and Multi-Stage Test Vehicles in the Development of Dresser-Rand DATUM Compressor, Dresser-Rand Technology Journal, Volume 2, pp. 133-146
[11] Świder P., Kozanecki Z., Graczykowski M., Kryłłowicz W., 2015, Technical Aspects of a large size industrial process turbocompressor revamp, Open Engineering, vol. 5, no. 1, 438- 446
[12] API Standard 617, Axial and Centrifugal Compressors and Expander-compressors for Petroleum, Chemical and Gas Industry Services, (2002), American Petroleum Institute
[13] PN-EN ISO 10439: Przemysł naftowy, chemiczny i gazowniczy – sprężarki wirowe, Polski Komitet Normalizacyjny, listopad 2003
[14] ISO Std 5389: Turbocompressors. Performance test Codes (1992)
Podwyższenie efektywności turbin parowych znajdujących się w wieloletniej eksploatacji
Wstęp
Użytkownik turbiny parowej, eksploatowanej od wielu lat, często ma możliwość przedłużenia jej okresu eksploatacji i poprawienia osiągów poprzez wykonanie szeregu zabiegów modernizacyjnych, np. podczas jej remontu. Jedna z pierwszych analiz tego problemu została wykonana w Katedrze Turbin Parowych i Gazowych (PGT) MEI, [5] i [6]. Ulepszenia mogą dotyczyć różnych podzespołów maszyny, na co wskazywano także np. w pracach [1]÷[4], [7]. Wyniki analizy prac wykonanych przez różne firmy modernizujące części przepływowe turbin znajdujących się w wieloletniej eksploatacji przedstawiono na rys. 1. Łatwo stwierdzić, że największy przyrost sprawności, a tym samym przyrost mocy uzyskano w wyniku ulepszeń układów łopatkowych we wszystkich cylindrach turbiny – zauważalny szczególnie w przypadku turbin wielkiej mocy – usprawnienia uszczelnień oraz wyprowadzenia pary, zwłaszcza z korpusu LP.
Układ łopatkowy
Jeśli chodzi o układ przepływowy turbiny, to wyraźny efekt umożliwia zastosowanie metod 3D w projektowaniu łopatek. Przyrost mocy może wynieść wtedy nawet powyżej 2,5÷3,0% i zależy zarówno od początkowego stanu układu łopatkowego, jak i od tego kiedy dany układ został zaprojektowany. Wyniki badań wykazują, że jest to najbardziej efektywny sposób dotyczący obniżenia tzw. strat końcowych.
Dla krótkich łopatek można rekomendować zastosowanie profilowania w strefie obwodu meridionalnego wieńca ze zmniejszeniem powierzchni przepływowej w strefie skośnego ścięcia kanału dyszowego. Obniżenie wartości dodatniego wzdłużnego gradientu ciśnienia statycznego na powierzchni profilu, zwłaszcza w pobliżu krawędzi spływu, prowadzi do zmniejszenia intensywności przepływów wtórnych i strat energii. Ten sposób został opracowany w katedrze PGT. Jego zastosowanie w turbinach GE wykazało skuteczność w przypadku krótkich łopatek, co zilustrowano na rys. 2. Ten sposób można rekomendować do stosowania w pierwszych stopniach turbin parowych na podwyższone parametry pary a także dla jednocylindrowych turbin układów parowo-gazowych dużej mocy typu utylizacyjnego.
Zmiana kąta α1 wypływu strumienia z kierownicy daje możliwość przebudowania struktury przepływu pary wzdłuż wysokości łopatki, rys. 3. Prowadzi to do zmniejszenia strat w pobliżu końców łopatki, w strefach peryferyjnych, gdzie zwykle są znaczne straty końcowe, rys. 4.
Porównanie wyników obliczeń dwóch palisad konfuzorowych ze stałym kątem wypływu α1=15o oraz ze zmiennym wzdłuż wysokości kątem wypływu: w rdzeniu i na peryferii α1=9o a w jądrze strumienia α1=22o wykazało możliwość obniżenia sumarycznych strat energii o około 2%. Obliczenia przeprowadzono dla tych samych wartości przepływu, rozporządzalnych spadków entalpii, grubości krawędzi łopatek, kątów wlotowych strumienia αo=90o. Wyniki eksperymentu dla palisad C9009A, C9015A, C9022A pobrano z atlasu profili MEI. Zastosowanie tej metody potwierdziło się w częściach przepływowych korpusów HP, IP oraz w pierwszych stopniach LP.
Zastosowanie krzywych Béziera pozwoliło odpowiednio wygładzić (wyrównać) powierzchnie obwodów profilu i zmniejszyć wpływ lokalnych odcinków z dodatnim gradientem ciśnienia. Na rys. 4 przedstawiono rozkład strat wzdłuż wysokości łopatki. Dobrze widać, że zmniejszyły się zarówno straty końcowe (straty na końcach łopatek) jak i straty profilowe (w środkowej części łopatki).
Wspomniane metody zostały zastosowane do przeprofilowania odcinka przepływowego turbiny liczącego 3 stopnie. Sama zmiana tylko kształtu łopatek, bez zmian detali korpusu turbiny, spowodowała obniżenie strat w tej części o około 2,4%. Sprawność przepływu przeprofilowanego odcinka trzech stopni o stosunkowo małej wysokości łopatek roboczych osiągnęła 93%. Większa część tego korzystnego efektu osiągnięta została wskutek obniżenia intensywności przepływów wtórnych (indukowanych) i zmniejszenia wymiarów strefy ich występowania.
Rozpatrywane przypadki wykazały znaczne rezerwy podwyższenia efektywności aerodynamicznej części przepływowej z ułopatkowaniem typu akcyjnego, które mogą być wykorzystane podczas modernizacji aparatu łopatkowego. Można wtedy pozostawić stopnie akcyjne, co nie wymaga zmian podstawowych detali korpusu. Aerodynamiczna efektywność takich, udoskonalonych metodami modelowania 3D, stopni jest konkurencyjna w porównaniu ze stopniami reakcyjnymi.
Przepływ transoniczny
Straty w przypadku przepływów transonicznych można zmniejszyć przez wykonanie rowkowania w strefie skośnego ścięcia palisady profili, rys. 5 i 6.
Korzystny efekt takiego zabiegu osiągnięty został w wyniku aktywizacji przepływu w strefie przyściennej profilu łopatki kierownicy. Zachodzi wtedy współdziałanie strumienia w rowkach i nad gładką opływaną powierzchnią z wytwarzaniem lokalnych struktur wirowych zwiększających energię kinetyczną strumienia w strefie przyściennej. Obniżenie strat jest niewielkie, rzędu 0,5 %. Strefa wzrostu strat zaczyna się przy prędkościach M>1,2.
Przecieki pary
Zastosowanie ułopatkowania reakcyjnego ma zarówno pozytywne jak i negatywne strony. Podstawowy problem związany jest ze wzrostem strat przecieków pary przez uszczelnienia stopnia. Zwiększenie szczelin, np. w wyniku długotrwałej eksploatacji, prowadzi do wzrostu strat przecieków i obniżenia względnej sprawności wewnętrznej. Dla utrzymania pełnej przewagi ułopatkowania reakcyjnego oraz zminimalizowania wymienionych niedostatków (utrzymanie niezmienionych wartości szczelin pomiędzy wirnikiem a korpusem, a tym samym i niezmienionych strat przecieków) firma Siemens w swoich turbinach wielkiej mocy stosuje korpus HP cylindrycznego kształtu, bez poziomej płaszczyzny podziału. Taka konstrukcja zapewnia utrzymanie minimalnych wartości szczeliny dla całego zakresu obciążeń eksploatacyjnych a także podwyższa manewrowość turbozespołu.
Straty przecieku mają istotny wpływ na efektywność aerodynamiczną i sprawność pracy korpusów HP oraz IP, szczególnie przy zastosowaniu stopni reakcyjnych. Ze wzrostem ciśnienia początkowego przed częścią HP konstrukcja uszczelnień ma znaczny wpływ na wzbudzane siły aerodynamiczne, które mogą być główną przyczyną niedopuszczalnych drgań turbozespołu. Jak wiadomo, ulepszanie konstrukcji uszczelnień, związane jest z zastosowaniem takich rozwiązań technicznych, które pozwalają zminimalizować szczelinę uszczelnienia. Jednak dotychczas przy rozwiązywaniu tego problemu zbyt mało uwagi zwracano na wzrost sił wzbudzających wibracje wirnika. W katedrze PGT MEI zbudowano stanowisko doświadczalne, na którym badany jest wpływ konstrukcji uszczelnień, zarówno na wielkość przecieków, jak i na siły aerodynamiczne wzbudzające drgania. Pozytywny efekt obniżenia przecieku i wzbudzających sił osiągnięto dla uszczelnień ze zmienną podziałką pomiędzy grzebieniami.
Zastosowanie uszczelnień plastrowych jest dopuszczalne tylko przy braku obcych stałych twardych domieszek w parze. Źródłem takich domieszek są, jak wiadomo, rurociągi doprowadzające parę i powierzchnie grzewcze kotła. Na rys. 7 przedstawiono konstrukcję uszczelnienia z dużymi komórkami wykonanymi według technologii MEI, które były badane w laboratorium katedry PGT. Uszczelnienia tego rodzaju mają stosunkowo niską cenę i korzystne charakterystyki.
Przepływ pary wilgotnej
Zastosowanie separacji wilgoci pozwala zmniejszyć liczbę dużych kropli wilgoci w strumieniu i obniżyć erozyjne zużycie łopatek oraz strat od wilgoci w palisadzie profili. W celu osiągnięcia maksymalnego efektu konieczny jest prawidłowy dobór spadku ciśnienia w szczelinie służącej do separacji wilgoci z powierzchni profilu łopatki kierownicy. Zwiększenie spadku ciśnienia w szczelinie prowadzi też do zwiększenia niechcianego przepływu pary przez szczelinę, zmniejszenia głównego przepływu płynu i wzrostu strat energii. Wraz ze zmniejszeniem przepływu uwalnianej warstewki cieczy na powierzchni profilu maleje efektywność separacji.
Dobór spadku ciśnienia i miejsca ulokowania szczeliny do wyprowadzenia wilgoci zależy od geometrii zarówno kanału palisady jak i szczeliny, grubości warstewki cieczy przed szczeliną oraz od aktualnych parametrów termodynamicznych głównego strumienia. W celu prawidłowego wyboru tych parametrów w stopniu części przepływowej turbiny konieczne są zarówno badania eksperymentalne jak i numeryczne modelowanie przepływu płynu dwufazowego w kanale palisady dyszowej.
W laboratorium katedry PGT para doprowadzana jest do instalacji z upustów turbiny elektrowni TEC MEI. Ciśnienie, temperatura i stopień wilgotności przed i za badanym obiektem mogą być regulowane w zależności od celu i programu prowadzonego eksperymentu.
W laboratorium stosowane są współczesne metody pomiaru stacjonarnych i niestacjonarnych parametrów przepływu, wizualizacja metodą Szlierena dla badania struktury i parametrów przepływów transonicznych i naddźwiękowych na parze przegrzanej i wilgotnej, filmowanie szybką kamerą, metody diagnostyki laserowej. Diagnostyka laserowa umożliwia określenie parametrów fazy ciekłej zarówno w kanale międzyłopatkowym jak i za badaną palisadą. Jako trasery-markery wykorzystywane są krople, powstające w procesie rozprężania pary w palisadzie dyszowej. Opracowane algorytmy dają możliwość, po opracowaniu rezultatów eksperymentu, określenia rozmiarów, prędkości, kierunku ruchu kropli, wydzielenia charakterystycznych strumieni wilgoci i uzyskanie wyczerpującej informacji o efektywności zastosowanych w palisadzie profili metod rozbicia i usunięcia grubo- dyspersyjnej wilgoci.
Kombinacja różnych metod eksperymentalnego badania przepływów dwufazowych umożliwiła uzyskanie nowych rezultatów o wzajemnym oddziaływaniu skoków kondensacji i fali zagęszczonej w strumieniu pary wilgotnej przy prędkościach transonicznych i naddźwiękowych. Na rys. 8 przedstawiono jedno ze zdjęć (wykonanych szybką foto-kamerą) niestacjonarnej struktury falowej przepływu w skośnym ścięciu palisady dyszowej przy naddźwiękowej prędkości strumienia. Zaznaczone zmiany wzajemnego położenia skoków twardości i kondensacji zachodzą przy niezmienianych parametrach przed palisadą, tylko w wyniku wzajemnego oddziaływania struktur falowych. W ten sposób potwierdzono, że strefa przejścia fazowego w kanale jest także źródłem sił aerodynamicznych wzbudzających drgania, które prowadzą do obniżenia niezawodności i mogą doprowadzić do zniszczenia elementów konstrukcji.
Przepływy dyfuzorowe
Obniżenie intensywności przepływów oderwanych, powiększenie strefy przepływu bez-oderwaniowego, podwyższenie stateczności głównego strumienia przy zmianie warunków początkowych istotnie podnosi efektywność aerodynamiczną elementów dyfuzorowych części przepływowej turbiny parowej. Pełne wyjaśnienie tych zjawisk wymaga przeprowadzenia badań zarówno eksperymentalnych jak i numerycznych. Zastosowanie samych tylko metod modelowania numerycznego może prowadzić do niedopuszczalnych, z punktu widzenia projektowania, błędów. Dla przepływów z oderwaniem eksperyment okazuje się głównym źródłem informacji i daje najbardziej wiarygodne rezultaty dla skomplikowanych przepływów gazodynamicznych, które formują się w strefach oderwania przepływu. Porównanie dotychczas uzyskanych wyników eksperymentu i obliczeń wykazuje, że błędy obliczeń przepływu z dodatnimi wartościami wzdłużnego gradientu ciśnienia statycznego są często niedopuszczalnie duże. Wyniki profilowania i idących w ślad za tym badań dyfuzorowych wylotów korpusów HP, IP i LP oraz zaworów regulacyjnych z siodłem dyfuzorowym wykazały, że precyzyjna lokalizacja, a tym bardziej likwidacja przepływu oderwaniowego prowadzi do zmniejszenia wzbudzanych sił aerodynamicznych oraz zmniejszenia strat energii, co znacznie podwyższa efektywność turbozespołu.
Straty aerodynamiczne w zaworze regulacyjnym zależą od ukształtowania kanału pomiędzy czaszą/grzybem i odcinkiem wlotu konfuzorowego przed dalszym wyprowadzeniem dyfuzorowym. Oderwanie strumienia i wytworzenie wielkoskalowych przepływów wirowych jest główną przyczyną pojawienia się sił aerodynamicznych wzbudzających drgania działające na wrzeciono zaworu, prowadzących czasami do jego zerwania. W zaworach często formuje się nierównomierne pole prędkości na wlocie dyfuzora powodujące przejście do przepływu oderwaniowego. Dlatego na stanowiskach eksperymentalnych katedry PGT zawory regulacyjne badane są razem z korpusem i rurociągiem doprowadzającym, które to elementy oddziaływują na formowane pole prędkości przed przepływową częścią zaworu. Taki tryb postępowania powinien być obowiązkowy dla uzyskania wiarygodnych wyników, rys. 9.
Dobry efekt obniżenia strat daje profilowanie wylotowego odcinka części WC. Przeprowadzone obliczenia oraz zrealizowane eksperymenty umożliwiły uzyskanie efektu dyfuzorowego w układzie wylotowym i obniżenie straty ciśnienia o około 10%. Głównym problemem profilowania układów wylotowych jest wybór prawidłowych zależności pomiędzy parametrami geometrycznymi dyfuzora i korpusu wylotu.
Największy efekt może być osiągnięty kosztem profilowania odcinka wylotowego złożonego ze stopni ostatniego i przedostatniego z rozwiniętym systemem usuwania grubo-dyspersyjnej wilgoci i odcinka wylotowego. Dla tego odcinka części przepływowej charakterystyczna jest duża nierównomierność ciśnienia na promieniu stopnia i dlatego wszystkie jego elementy należy projektować jako jeden kompleks.
Podsumowanie
Problem przedłużenia pracy turbin parowych znajdujących się w wieloletniej eksploatacji jest od szeregu lat jednym z priorytetowych zadań elektrowni, firm remontowych oraz producentów maszyn energetycznych. Dotyczy to zwłaszcza maszyn, które przepracowały ponad 200 tys. godzin. Szeroki rozwój i wykorzystanie numerycznych metod modelowania przepływów umożliwił znaczne obniżenie kosztów uzyskania wiarygodnych wyników potwierdzanych przez eksperyment. Poprawnie przeprowadzona diagnostyka stanu technicznego takich maszyn pozwala prognozować ich dalszą żywotność i wskazać właściwe kierunki prac modernizacyjnych.
L I T E R AT U R A
[1] Gribin V.G., Razrabotka metodov povyšenija effektivnosti diffuzornych elementov protočnoj časti turbomasin, Avtoreferat dissertacii MEI, Moskva 1984.
[2] Jesionek K.J., Prognozowanie oderwania strumienia i możliwości jego ograniczania w przepływowych maszynach energetycznych, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 1998, s. 231.
[3] Kostjuk A.G., Frolov V.V., Bulkin A.E., Truchnij A.D., Parivyje i gazovyje turbiny dlja elektrostancji, Izdatelskij dom MEI, Moskva 2008, s. 556.
[4] Lazarev L.JA, Stepanova T.N., Rjahovskaja N.V. Fadeev V.A., Geometričeskije i energetičeskie charakteristiki profilej turbinnych lopatok postojannovo tečenija, Mašgiz., Moskva 2004, s. 52.
[5]Trojanowski B.M., Puti povyšenija ekonomičnosti parowych turbin – čast 1, Teploenergeti- ka, No. 5, 1993, s. 39-46.
[6] Trojanowski B.M., Puti povyšenija ekonomičnosti parowych turbin – čast 2, Teploenergeti – ka, No. 7, 1993, s. 34-41.
[7] Zarjankin A.E., Gribin V.G., Paramonov A.N., Jesionek K.J., The Gas and Steam Turbines Instalations Diffuser Exhaust Systems and Their Efficiency Increasing Methods, Proceedinga of the Tenth Conference on Steam and Gas Turbines for Power and Cogeneration Plants, ed. By M. Stastny, Karlovy Vary 1994, s. 359-364.